Амьдрах, хайрлах, инээх, үхэх:Буддист зам мөр – Мумбай дахь айлдварын дөрөв дэх өдөр

2014 оны 6 дугаар сарын 3

Энэтхэг, Махарастра, Мумбай, 2014.6.2- Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Лам Мумбайд байх сүүлчийн өдрийнхөө өглөө Буддын судлалын Сомайяа хүрээлэнгийн шав тавих ёслолд оролцсоны дараа Сомайяа сургуулийн зааланд цугласан олонд хандан товч үг хэлж, тэдний асуултад хариуллаа.

Хэрхэн сайхан амьдрах талаар зөвлөхийг хүссэн хүсэлтэд Дээрхийн Гэгээнтэн хариулахдаа, өнөөгийн боловсролын тогтолцоо нь эд материалыг дээдлэх үзэлтэй хутгалдчихсан, тиймээс орчин үед үл нийцнэ гэдгийг ойлгох цаг болсон хэмээн дахин тэмдэглэн хэлэв. Хүний дотоод үнэт зүйлсийн талаар, бусдын төлөө сайхан сэтгэлээр хандах хандлагын талаар боловсролын хөтөлбөрт системтэйгээр оруулах шаардлагатай. Энэ нь аль нэг шашнаар хязгаарлагдаагүй, бүхнийг хамарсан шинжтэй байхын зэрэгцээ төр шашныг заагласан, иргэн бүрийг хамардаг иргэний ёс зүйн тухай Энэтхэгийн ойлголттой дүйх хандлага байх хэрэгтэй. Иргэний ёс зүйн талаар төсөл хэрэгжээд эхэлсэн боловч цаашид ч судалгааг үргэлжлүүлэх шаардлагатай байгаа талаар Дээрхийн Гэгээнтэн хэллээ.

Тэрээр Сомайяа коллежийн Инженерийн сургуулийн оюутнуудтай уулзахдаа ч иргэний ёс зүйн тухай сэдвийг үргэлжлүүлэн хөндсөн юм.

“Залуу ах дүү нар минь, бид бол 20 дугаар зуунд харьяалагдаж, харин та бүхэн 21 дүгээр зууны иргэд билээ. Бидний буй болгосон бүхий л хүндрэлтэй асуудлыг шийдэх, цэгцлэх хариуцлага та бүхэнд оногдож байна. Бидний өмнө тулгарч байгаа олон асуудлыг хүн өөрөө бий болгосон учраас тэдгээрийг бид мөргөлөөр бус, харин үйл хөдлөлөөр шийднэ. Тусгаар тогтнолоо олсноос хойш Энэтхэг орон агуу их дэвшлийг хийж, эдийн засаг нь ч өссөн боловч жил бүр үй олон ам ходоодыг дүүргэх шаардлага гарсаар байна. Бидэнд материаллаг хөгжил хэрэгтэй ч, түүнд хэрхэн хүрэх талаар эргэн бодож үзэх шаардлага зүй ёсоор бий болж байна.”

Зогсонги байдлаас болж, ЗХУ болон зүүн Европын орнуудын төвлөрсөн эдийн засаг нуран унасныг тэрээр дурдаад, зах зээлд тулгуурласан эдийн засгийн жигд хүчийг хүлээн зөвшөөрөв. Гэхдээ капиталист тогтолцоо нь баян ядуугийн зааг ялгааг үл тоомсорлодог учраас аль ч тогтолцоо байсан эрүүл ухаанаар тунгаан бодох шаардлагатайг тэрээр тэмдэглэн хэлэв.

Тансаг амьдралаар амьдарч байгаа Германы хамба ламыг зэмлэн буруушаасан Ромын поп ламыг биширч буйгаа Дээрхийн Гэгээнтэн илэрхийлэв. Дотор нь байгаа хүмүүс чин сэтгэлээсээ бус, харин урсгалаараа ажиллах аваас шашны байгууллагууд ч авлигад автагдах магадлалтай хэмээн тэрээр хэллээ. Гэхдээ зарим хүмүүс шашинд ард түмнийг хордуулагч хар тамхи мэтээр ханддаг хэрнээ хэн ч шашны үндсэн агуулга болох хайр нигүүлсэхүйг анзаардаггүй. Мао Зедун түүнтэй уулзахдаа шашныг яг ингэж тодорхойлж байсныг Дээрхийн Гэгээнтэн дурсан санаад, өнөөдөр шинжлэх ухааны эрдэмтэд оюун ухаан хийгээд сэтгэлийн талаархи буддын мэдлэгт анхаарал хандуулж байгааг харах юм бол Хятадын тэргүүн асан тэрээр гайхах байсан буй заа хэмээв.

“Иргэний ёс зүйн шаардлагыг онцлон хэлээд байгаа шалтгаан бол олон хүн хайр, нигүүлсэхүй, хүлээцтэй байдал, сэтгэл ханамжийн тухай ойлголтыг шашны ухагдахуун гэж үздэг учраас тэдээрийг үл тоомсорлодогт оршиж байгаа юм. Гэхдээ бид бүхэн хүн, нийгмийн амьтад учраас тэдгээр үнэт зүйлсийн тусламжтайгаар хамтдаа амьдарч чадах тул бидэнд хэрэгтэй. Түүнээс гадна сэтгэлийн сөрөг хандлагын золиос болох нь бидний эрүүл мэндэд халтай болохыг эрдэмтэд олж илрүүлсэн.”

Бүтээгч байдаг эсэхийг асуусан асуултад Бурхан Багш дуугүй байсан талаар тайлбар өгөхийг Дээрхийн Гэгээнтнээс нэгэн оюутан шалгаан асуухад, буддын үзлээр бол Хутагтын дөрвөн үнэний тайлбарт далд утгаар бүтээгчийг үгүйсгэсэн хэмээн хариулав. Тэнд хамаг амьтан хийгээд тэдний үйл хэрэг нь өөрсдийнх нь үйл хөдлөл болон төөрөгдлийн илрэл хэмээн заадаг. Гэсэн хэдийн ч, Бурхан Багш түүнийг хүндэтгэсэн, эсвэл шүтсэн төдийд бус, харин сайтар шинжлэн нягталсны үндсэн дээр түүний сургаалийг хүлээн авахыг шавь нартаа ойлгуулсан ажээ.

Эмэгтэйчүүдийн тухай асуултад, тэрээр хариулахдаа, удирдан жолоодох шаардлага хүмүүст бий болох үед эхний үед бие бялдрын хүч чадлын шалгуурыг тавьдаг байсан, харин эрэгтэй эмэгтэй хүмүүст сурч боловсрох адил тэгш боломж бүрдсэн өнөөгийн нөхцөлд эмэгтэйчүүд ч гэсэн удирдлагын үүргийг илүү идэвхтэй гүйцэтгэх хэрэгтэй хэмээн хэлэв. Буддизм хамгийн шилдэг нь үү гэсэн асуултад, тэрээр буддизмыг хэзээ ч сурталчилдаггүй бөгөөд сүм хийдийн зан үйлийн дэг болох винайн ёсонд заасны дагуу хүсэлт гарсан тохиолдолд ном айлддаг хэмээн Далай Лам хариуллаа. Өөрийн төрөлх шашин, сүсэг бишрэлээ баримтлах нь аюулгүй бөгөөд илүү дээр хэмээн байнга хэлдэг зөвөлгөөгөө тэрээр давтан хэлэв.

Өршөөл уучлалын тухай асуултад, шалтгаан болон тухайн хүний үйл хөдлөлийг ялгах нь чухал хэмээн тэр хэлэв. Бусдын буруу үйлдлийг сөрөх талаар арга хэмжээ авах нь зохистой боловч тэдний эсрэг уур хилэнд автагдаж болохгүй. Хятадын албан тушаалтнуудын дунд байгаа хатуу чиг шугам баригчдыг Төвдийн ард түмэн илэрхий эсэргүүцэж, эсэргүүцлээ илэрхийлж байгаа ч, тэдэнд уурлахгүй байхыг хичээдэг нь үүний нэг жишээ хэмээн Дээрхийн Гэгээнтэн хэллээ.

Дээрхийн Гэгээнтэн үдээс хойш Наланда Шикша байгууллагын урилгаар айлдаж байгаа айлдварынхаа сүүлчийн хэсэг болох Шантидева гэгээний ‘Бодьсадвын Явдалд Орохуй’ зохиолын 8 дугаар бүлгийн талаар тайлбарлахдаа тодорхой шүлгүүдэд анхаарлаа хандуулав. 8 дугаар бүлгийн сэдэв нь бясалгал бөгөөд төвлөрөх хийгээд задлан шинжлэх бясалгалыг харьцуулснаар тэрээр яриагаа эхлэв. Ерөнхийдөө бол бясалгалын анхаарлаа хандуулах зүйл нь ямар нэг эд зүйл байж болох тухай тэрээр авч үзээд, тэр нь тухайлбал сэтгэл байсан тохиолдолд онцгой үр өгөөжтэй байж болохыг тэмдэглэн хэлэв. Гэхдээ сэтгэлийг тодорхойлох нь чухал бөгөөд бас хэцүү юм. Хормоос хормын хооронд өөрчлөгдөж байдаг сэтгэлийг тодорхойлохыг яг одоо цагийг барьж оноохтой тэр харьцуулав.

Сэтгэл угаасаа сандарч мэгдэх хандлагатай байдаг учраас бие махбодийн болоод оюун ухааны сахилга батыг бий болгодог есөн эргэлт бясалгалыг хэрхэн хийх талаар Дээрхийн Гэгээнтэн үзүүлэв. Зүгээр л амьсгалаа 20, 50, эсвэл 100 хүртэл тоолох нь анхаарлаа сарниулахгүй байхад үр нөлөөтэй. Дараа нь энэ бүлэгт бодийн сэтгэлийг үүсгэх тухай өгүүлдэг. “Сэтгэл оюунаа тайван байлгаснаар (бодь) сэтгэлийг үүсгэ” хэмээн зохиолд бичжээ. Тэрээр шалтгаан, үр дагаврын долоон увидас болон өөрийгөө хийгээд бусдыг ижилтгэх ба харьцуулах замаар хамаг амьтанд уужуу хандах сэтгэлийг үүсгэх тухай тэрээр онцлон айлдав.

“Аз жаргал надад болон бусдад адилхан эрхэм юм бол ганцхан өөрөө түүнийг эдлэхээр тэмүүлэх би тийм онцгой юм уу? Дэлхий дээр аз жаргалгүй байгаа хэн бүхэн зөвхөн өөрсдийн аз жаргалын төлөөх хүслийн улмаас золгүй байгаа билээ. Харин бусдад аз жаргалыг хүсч ерөөдөг бүх хүмүүс аз жаргалтай байгаа” гэсэн Шантидева гэгээний үгнээс эш татав.

Төгсгөлд нь Дээрхийн Гэгэнтэн танхимд байгаа хүмүүст хандан, тэдэнд тараан өгсөн Шантидева гэгээний зохиолын хувийг боломжтой үедээ уншиж байхыг хүслээ.

“Энэ бол хэрхэн утга учиртай амьдрах тухай сургааль юм. Боломжтой газар, боломжтой үедээ бусдад тусал, тэгж чадахгүй бол ядаж гэм бүү хий” хэмээн тэр хэлэв.

Самир Сомайяа урилгыг хүлээн авч морилон ирж, сургааль ном айлдсан Дээрхийн Гэгээнтэнд болон энэ уулзалтыг амжилттай болоход хувь нэмрээ оруулсан бүх хүнд талархлаа илэрхийлэв. Наланда Шикша байгууллагыг төлөөлөн хатагтай Анита Дудане мөн талархлаа илэрхийлээд, Дээрхийн Гэгээнтний дуртай шүлгийг санскрит хэлээр уншлаа.

Агуу огторгуй хэзээ орших хүртэл
Амьтад бээр төдийг хүртэл ажрах агаад
Алин тэр хэдүй хүртэл би бээр оршоод
Амьтдын зовлонг арилгах болтугай

Маргааш өглөө эрт Дээрхийн Гэгээнтэн Делигээр дайран Дарамсала руу ниснэ.