Иргэний ёс зүйн тухай хэлэлцүүлэг

2014 оны 8 дугаар сарын 24

Герман, Гамбург, 2014.8.23. Дээрхийн Гэгээнтний иргэний ёс зүйн сэдвээрх айлдварыг сонсохоор 7,000 хүн цугларсан Гамбургийн Хурлын төвийг зорих мөчид шөнө орсон бороо намдаж, нар гийн ээлээ. Дээрхийн Гэгээнтэн төвийн зүг хөдлөхийн өмнө ZDF телевизийн эмэгтэйчүүдийн нэвтрүүлгийг эрхлэн явуулдаг Беттина Хансенд ярилцлага өгөв.

Герман улстай холбогдох Дээрхийн Гэгээнтний онцгой холбооны талаар сурвалжлагчийн асуусан асуултад, Дээрхийн Гэгээнтэн хүүхэд байхдаа германаар ярьдаг Австрийн иргэн Петер Ауфшнайтер болон Хенрик Харрер нартай танил байснаа, Дэлхийн 2 дугаар дайны дараа дахин сэргэн мандсаных нь төлөө Герман орныг бишрэн хүндэлдэг тухайгаа дурсан ярилаа.

Түүнийг юу аз жаргалтай болгодог тухай сурвалжлагчийн асуултад, 7 тэрбум хүн төрөлхтний нэг нь байгаадаа жаргалтай хэмээн тэрээр хариулав. Бага насных нь дурсамжийн талаар түүнээс асуухад, эн тэргүүнд эхийнхээ царайг байнга санаж байдгаа дурдаад, хэдийгээр түүний эх эрдэм мэдлэгийн боловсрол үгүй ч сайхан сэтгэлийн амьд үлгэр дууриал байсан хэмээн дурсав.

Өдөр тутмын мэдээнд гардаг, шашны нэрийн өмнөөс үйлдсэн хүчирхийллийн тухай асуултад тэрээр хариулахдаа,

“Хэрвээ та бүхэн бүтээгч Эзэн байдаг гэдэгт, бүтээгч Эзэн хамаг амьтныг бүтээсэн гэдэгт итгэдэг бол бид бүгд түүний бүтээсэн ахан дүүс болохын хувьд хэрхэн бие биенээ хөнөөж чадах билээ? Энэ бол төсөөлөхийн аргагүй зүйл” хэмээн хариуллаа.

Хурлын төвийн индрийн зүг Дээрхийн Гэгээнтнийг алхахад хурсан олон халуун алга ташилтаар угтав.

“Энд байгаадаа би туйлын баяртай байна. Түүнчлэн, энд Төвдийн төвд Бурхан Багшийн сургаалийг зөвхөн заахаар хязгаарлагдахгүй, илүү ихийг хийхийг хичээж байгаад маш их баяртай байна. Манай шашны уламжлалд байдаг сэтгэлийн тухай мэдлэг нь хүн бүхэнд ашигтай байж болох бөгөөд үүнийг та бүхэн боломжтой болгож байна, баярлалаа та бүхэнд.”

Нийгэм дэх ёс зүйн талаар ярихыг хурлыг удирдагч Герт Скобел Дээрхийн Гэгээнтнээс хүсэхэд,

“Энгийн ард иргэд, улс төрийн удирдагчид, бизнесийн удирдагчид, эсвэл шашны удирдагчидтай уулзах бүртээ тэднийг бидэнтэй л адил хүмүүний төрөлтөн гэж би үргэлж боддог. Бие махбодийн хувьд ч, оюун ухааны хувьд ч, сэтгэл санааны хувьд ч бид бүгд адил. Бид жаргал цэнгэл, өвчин зовлонг мэдрэх мэдрэмжтэй, аз жаргалыг хүсэх хүсэлтэй, түүнийгээ гүйцэлдүүлэх эрхтэй амьд амьтан билээ. Хүний төрөлтөн хийгээд бусад амьд амьтны хоорондох ялгаа нь бидний оюун ухаанд оршино. Үүний ачаар ирээдүйг харах чадвар олгогддог ч нөгөө талаас сэтгэл зовнил, тавгүй байдлыг бий болгодог. Гэхдээ зөвхөн хүмүүс бид л сэтгэлийн учрыг ойлгох чадвартай байдаг” хэмээн Дээрхийн Гэгээнтэн яриагаа эхлэв.

Оюун санааны түвшин дэх тогтворгүй байдал нь бидний хувиа хичээсэн хандлагаас үүдэлтэй хэмээн тэр хэлэв. Амин хувиа хичээх тусам бид тэр хэмжээгээр бусдыг үл тоомсорлож, тэднээс холдох болно. Бусдын төлөө санаа тавих хандлагыг хөгжүүлснээр айдас хүйдэс багасч, нөхөрлөл бэхжинэ. Бидний сэтгэл оюуныг бусниулдаг сэтгэл хөдлөлийг сэтгэлээр л номхотгохоос, архи дарс, эм тан, эсвэл мэс заслаар анагаахгүй. Хүн сэтгэлээрээ мэдрэх шаардлагатай байдаг тул сэтгэл хөдлөлийг мэдэрдэг тархины хэсгийг авч хаяад ч нэмэргүй. Гэхдээ бидэнд амар тайван сэтгэл хэрэгтэй.

Тэрээр хэлэхдээ, хэдийгээр дэлхийн бүх томоохон шашин ёс зүй дээр тулгуурлаж, хайр нигүүлслийн сургаалийг түгээдэг боловч бид энд хойт нас, диваажин, эсвэл тамын талаар яриагүй бөгөөд шашны сургаальд найдах тухай асуудал биш юм гэв. Бүх хүнд тохирох арга зам бидэнд хэрэгтэй, бидэнд иргэний ёс зүй хэрэгтэй. Эртний Энэтхэгийн загвар ёсоор иргэний ёс зүй гэдэг нь шашны бусад уламжлалыг, шашингүйн үзэлтнийг ч мөн хүндлэх асуудлыг агуулдаг. Сэтгэлийн амар амгаланд хүрэх хандлага, дотоод үнэ цэнэт зүйлст хүрэх хандлагын хувьд иргэний ёс зүй нь аль нэг шашнаас үл хамаарч, 7 тэрбум хүнд бүгдэд нь жигд үйлчлэх зохистой хандлага мөн.

Иргэний ёс зүй шаардагдах өөр нэгэн шалтгаан нь хүний гараар бий болсон үй олон хүндрэлтэй асуудал юм. Зөвхөн шашинд найдах аваас ‘бид’ ба ‘тэд’ гэсэн үзэл рүү хөтлөх бөгөөд онцгой тохиолдолд энэ нь санаанд багтамгүй байдалд буюу бие биенээ хөнөөх явдалд хүргэнэ.

“Саяхан би Ладакт лалын шашны төлөөлөлд хэлсэнчлэн, шашны ахан дүүс бие биенээ хөнөөж байгаа энэ үед бид ямар нэг зүйл хийх хэрэгтэй байна. Ийнхүү ямар нэг алхам хийх хариуцлагыг хүн бүр хүлээх ёстой.”

Түүхэндээ Герман Франц болон Оросын эсрэг тэмцэж байсныг тэрээр тэмдэглэн хэлээд, Германы Ерөнхийлөгчийн ах, квантын физикийн багш Карл Фридрих фон Вайцзеккер, түүнийг залуу байхад герман хүн бүрийн нүдэнд франц хүн дайсан, франц хүн бүрийн нүдэнд герман хүн дайсан мэтээр харагддаг байсан хэмээн хэлж байсныг дурслаа. Гэтэл өнөөдөр Европын Холбоо бий болсноор байдал орвонгоороо өөрчлөгдсөн, тэрхүү өөрчлөлтийг гайхамшиг хэмээн үздэгээ Дээрхийн Гэгээнтэн илэрхийлэв.

“Иргэний ёс зүйг хэвшүүлэх зохистой арга нь номлолоор бус, харин боловсролоор дамжуулах арга бөгөөд иргэний боловсролын утгатай иргэний ёс зүй зохицно. Хэрвээ бид 20 дугаар зуунд иргэний ёс зүйг хөгжүүлэх талаар илүү ихийг хийж чадсан бол өнөөдөр илүү их дэвшилд хүрсэн байх байсан. Зөрчилдөөн, хүчирхийллийн нөхцөл шалтгаан бүрэлдээд, аллага хядлага эхэлсэн бол түүнийг зогсоох тийм ч амаргүй. Ийм үед сэтгэл хөдлөл хяналтаас гарсан байдаг.”

9 дүгээр сарын 11-ний үйл явдлын дараа өөрийн анд, ерөнхийлөгч Бушт захидал илгээн, гүн эмгэнэл илэрхийлэхдээ, хүчирхийллийг өөгшүүлж, илүү олон Бин Ладенг бий болгохгүйн тулд хүчирхийллийн бус арга хэмжээ авахыг санал болгосноо Дээрхийн Гэгээнтэн дурсан ярив.

Герт Скобел ярианы сэдвийг эдийн засаг болон иргэний ёс зүйн зүг хандуулахад, тэрээр эдийн засагч биш учраас баялгийг тэгш хуваарилах шаардлагын тухай Марксын үзлийг хуваалцдаг гэдгээ өгүүллээ. Ёс суртахууны хатуу зарчим дутагддагаас өнөөдөр хаана ч жинхэнэ социалист нийгэм байхгүй байна хэмээн тэр хэлэв.

“Хэрвээ бидэнд энэрэнгүй сэдэл байвал бидний бүх үйл бүтээлч чанартай болно. Хэрвээ бид амин хувиа хичээх аваас бидний үйл хөдлөл сүйтгэх хандлагатай болно. Сэтгэл хөдлөлийн газрын зургаар удирдуулах, сэтгэл хөдлөлийн тогтолцоо хэрхэн ажилладгийг ойлгох шаардлага бидэнд байна” хэмээн тэрээр айлдав.

Энх тайвны бүс өнөөгийн нөхцөлд хэрхэн ажиллах ёстой вэ хэмээн танхимын зүгээс асуухад, өнөөдөр бидэнд тулгараад байгаа олон асуудал нь өнгөрсөнд гаргаж байсан бидний үл тоомсорлосон хандлагын үр дүн хэмээн тэр хариулав. 20 дугаар зуун цус урсгасан зуун байсан бол 21 дүгээр зууныг оронд нь яриа хэлцлийн зуун болгох шаардлагатай хэмээн тэр хэллээ.

“Бид бүгд ‘энх тайван, энх тайван’ гэж ярьдаг ч, энх тайван тэнгэрээс унаж ирэхгүй. Бид энх тайвныг бүтээхийн тулд ямар нэг зүйл хийх ёстой. Хүний төрөлтөн өөрсдийн асуудлыг өөрсдөө шийдэх ёстой. Энх тайвныг тогтоох зөв арга нь яриа хэлцэл хийх явдал мөн. Нэг тал нь ялагдал хүлээж, нөгөө тал нь ялдаг үзэл санаа үеэ өнгөрөөсөн. Харин оронд нь бид яриа хэлэлцээрийг өрнүүлэх ёстой. Хэрвээ бид илүү амар амгалан, энэрэнгүй дэлхий ертөнцийг буй болгохыг хүсч байгаа бол хүчин чармайлт гаргах ёстой. Үүний тулд тэвчээр, хүлээцтэй байдал, уучлал дээр суурилсан боловсрол шаардлагатай. Шуналын улмаас хүчирхийлэл байнга гарч байгаа учраас байгаадаа сэтгэл ханах, хувийн сахилга баттай байх явдал бидэнд мөн хэрэгтэй байна.”

Үдийн цайны завсарлагын үеэр Дойче Велле телевизийн сурвалжлагч Маттиас фон Хайн Дээрхийн Гэгээнтнээс ярилцлага авахдаа, өнөөдөр эдийн засаг болон улс төрийн хувьд улам бүр хүчирхэгжиж байгаа Хятад улсын өмнө Төвдийн автономит эрхийн ирээдүйн төлөв ямар байгаа талаар асуулт тавив. Олон хятад хүн, ялангуяа сэхээтэн хүмүүс үндсэн эрхээ эрэлхийлж байгаа төвдүүдийг дэмжиж байгаа хэмээн Дээрхийн Гэгээнтэн өгүүллээ. Түүнчлэн Хятадад одоо 300 сая гаруй буддист байгаа хэмээн яригддаг бөгөөд тэдгээрийн олонхи нь Хятадын буддизмын нэгэн адил Наландагийн уламжлалаас эхтэй Төвдийн буддизмыг сонирхож байгааг тэрээр тэмдэглэн хэлсэн байна. Хятад хэдийгээр дэлхийн тавцанд нөхцөл байдлыг өөрчлөх хүчтэй ч, тэнд ёс суртахуун үгүйлэгдэж буй талаар олон хятад хүн ярьдаг талаар тэрээр дурдлаа. Цензур тогтоохын оронд илүү ил тод байх шаардлага байгааг тэрээр санал болгов. Хятадын ард түмэн юу болж байгааг мэдэх эрхтэй.

Дараа нь Дээрхийн Гэгээнтэн хэвлэлийнхэнтэй уулзахдаа, өөрийн гурван үүрэг буюу хүн болж төрсний хувьд ёс суртахууны үнэ цэнийн талаархи мэдлэгээ хуваалцах, шашин хоорондын эв зохицлыг бэхжүүлэх, төвд хүний хувьд амар амгалан, нигүүлсэхүйн соёл болох Төвдийн соёлыг хамгаалах явдлыг дэмжих үйл хэргийн талаар тэмдэглэн хэлэв.

Энх тайвны тухай та тасралтгүй ярьдаг ч, дэлхий үүнд анхаарлаа хандуулахгүй байгаа мэт байгаа энэ үед, “Та яагаад энэ бүхнийг орхидоггүй юм бэ?” гэсэн асуултад, хүний үндсэн мөн чанар зөөлөн байдаг, түүний анд Ричи Дэвидсон лугаа эрдэмтэд нялх балчир хүүхэд хүмүүсийн бие биенээ хохироосон бус, харин харилцан тусалсан үйлдэлд дуртай байдгийг олж нээсэн нь үүний илрэл хэмээн тэр хариулав.

Гадаа гудамжинд Дорж шүгдэнг шүтэхийг Далай Лам хориглосныг эсэргүүцсэн жагсагчид байгаа тухай өөр нэгэн хэлээд, энэ талаар юу хэлэх вэ хэмээн асуулаа. Дээрхийн Гэгээнтэн хариулахдаа,

“Хэрвээ та энэ сахиусны дөрвөн зууны түүхийг үзэж судалбал та олж мэдэж чадна. Мунхгийн харанхуйгаасаа болоод би энэ сахиусыг 1951-ээс 70 оны хооронд шүтэж байсан ч, энд ямар нэг дутагдал байгааг олж мэдсэнийхээ дараа 5 дугаар Далай Ламын үеэс эхтэй түүний гарал үүслийг судалж үзээд шүтэхээ больсон. Ердийн бус хүндрэлтэй тулгарсан, тэрхүү хүндрэлийн уг үндэс нь тэр сахусанд байсан учраас хийдүүд надад хандаж тусламж хүссэн юм. Анхнаасаа би асуудлыг ил тод тавьж, ойлгомжтой тайлбарлахыг эрмэлзсэн. Намайг сонсох эсэх нь тухайн хүмүүсийн сайн дурын хэрэг. Гадаа жагсаал хийж байгаа хүмүүс асуудлын талаар зохих мэдээллийг авсан мэт харагдахгүй байна. Энэ асуудлын нөхцөл байдлын талаархи тэдний мэдлэг харанхуй байна. Би юунд ч хориг тавиагүй, харин сахиусны талаар үнэнийг хэлэхийг л хичээсэн” хэмээв.

Хэрхэн аз жаргалтай амьдрах тухай түүнээс асуухад, тэрээр эхлээд мэдэхгүй хэмээн хариулсан боловч, дараа нь болж өрнөж байгаа юмсыг илүү цогцоор харж, юмс харилцан шүтэлцээтэй байдаг гэдгийг оюун ухаандаа тунгаан, энэрэнгүй хандлагыг төлөвшүүлэх аваас тус нэмэртэй хэмээн зөвлөв.

Дотоод үнэ цэнийг хөгжүүлэх тухай үдээс хойш хийсэн ярианыхаа үеэр тэрээр Америкт нигүүлсэхүйн сэтгэлийг төлөвшүүлэх дадлыг хөгжүүлэх бясалгал хийсэн бүлэг хүмүүс дээр хийсэн судалгааг дурдан ярив. Эхний удаад тэдний цусны даралт, зүрхний цохилт болон стрессний түвшинг хянасан байна. Гурван долоо хоног нигүүсэхүйг бясалгасны дараа дахин хэмжилт хийхэд мэдэгдэхүйц ахиц гарсан байжээ. Оролцогсод мөн өөр хоорондоо илүү дотно нөхөрлөж байгаагаа олж харсан байна.

“Бид бол нийгмийн амьтад учраас хэрвээ бид аз жаргалтай амьдрахыг хүсч байгаа бол бусад хүмүүн төрөлтнийхөө талаар санаа тавих нь бидний тусын тулд байх болно. Хэрвээ бид хүн төрөлхтнийг илүү сайхан болгохыг хүсч байгаа бол хувь хүнээс ажлаа эхлэх ёстой. Хүүхэд наснаас нь эхлээд их сургуульд ортол нь иргэний ёс зүйг сургадаг боловсрол бидэнд хэрэгтэй байна. Бид чухамхүү үүнийг хийхийн тулд сургалтын туршилтын хөтөлбөрийг боловсруулж байгаа. Та бүхэн үүнийг энд Гамбургийн сургуулиудад туршиж болох бөгөөд үр дүнг нь 4-5 жилийн туршид ажиглах боломжтой. Хэрвээ амжилттай бол дараа нь бусад сургуулиудад түгээж болно.”

Бясалгалын талаар Дээрхийн Гэгээнтэн хэлэхдээ,

“Зүгээр нүдээ аниад, юу ч бодохгүй байх нь ач тусыг өгөхгүй. Оюун ухаанаа идэвхтэй байлгах нь дээр” хэмээв.

Тэрээр мэдлэгийн гурван түвшин, тухайлбал унших, эсвэл сонсч олж авсан, дараа нь олж авснаа эргэцүүлэн бодох, эцэст нь гарт байгаа асуудалд анхаарлаа хандуулах замаар түүнийг гүнзгий таньж мэдэх, жинхэнээр нь турших тухай тодорхойлон ярив. Сургаалийг нь сүсэг бишрэлээр бус, харин учир шалтгааны үүднээс нягталж шинжилсний дараа хүлээн авахыг сургасан Бурхан Багшийн зөвөлгөөг тэрээр сануулан хэллээ. Энэ бол Наландагийн уламжлалын үндсэн шинж чанар хэмээн тэр хэлэв. Оюун ухааны үндсэн хүч чадлыг буй болгохын тулд дүн шинжилгээ хийх, ухаарч ойлгох хэрэгтэй хэмээн Дээрхийн Гэгээнтэн зөвлөөд, “Та өөрөө өөртөө эзэн” хэмээн айлдсан Бурхан Багшийн үгийг эш татлаа.

Гадаа жагсаж байгаа хүмүүсийн талаар танхимаас дахин асуулт тавилаа. Жагсагчид үг хэлэх эрх чөлөөгөө эдэлж буй, энэ нь сайн хэрэг хэмээн Дээрхийн Гэгээнтэн өмнө нь хэвлэлийнхэнд хэлж байсантайгаа адил хариуллаа. Тэрээр нэмж хэлэхдээ,

“Энд миний тодруулан хэлэхийг хүсч байгаа зүйл бол энэ хүмүүсийн хэлж байгаа шиг би ямар ч шүтлэгт хориг тавиагүй. Миний үүрэг бол нөхцөл байдлыг тодорхой болгох, өөр юу ч биш. Үүнд анхаарлаа хандуулах эсэх нь тухайн хүмүүсийн асуудал. Би тэднийг харсан үедээ далладаг, зарим үед тэдний зарим нь хариу далладаг” хэмээв.

Дээрхийн Гэгээнтэнд энэ олон хүн итгэл найдвар тавьж байгаа үед тэдгээрийг хэрхэн гүйцэлдүүлэх гэж буйг нь мэдэхийг өөр нэгэн хүслээ. Тэрээр,

“Миний гол үйл хэрэг бол бусдын сайн сайхны төлөө бие, хэл, сэтгэлээ зориулах явдал билээ. Энэ үйл хэргээ цаашид үргэлжлүүлэн хийж чадна гэдэгт би итгэж байна. Миний дуртай уншлага бол:

Сансар огторгуй хэдий хүртэл оршино
Төдийг хүртэл хамаг амьтан орших бөгөөд
Амьтдын зовлонг арилгахын тулд
Би бээр ч төдийг хүртэл орших болтугай

хэмээн хэлэв.

Үдээс хойших айлдвараа өндөрлүүлэн Дээрхийн Гэгээнтэн хэлэхдээ,

“Миний хэлсэн ярьсан бүхнийг анхааралтай сонссон та бүхэнд чин сэтгэлээсээ талархаж байна. Хэрвээ та бүхэн үүнийг хэрэгтэй зүйл хэмээн олж харж байгаа бол энэ талаар дахин бодож анд нөхөд, гэр бүлийнхэнтэйгээ хэлэлцэн ярилцаарай. Нөгөө талаас ашиггүй зүйл хэмээн бодсон бол зүгээр л мартаарай. Та бүхэнд баярлалаа.” гэв.