Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Лам Гандан Жанзэ хийдэд гурав дахь өдрөө Лам Рим айлдлаа

2014 оны 12 дугаар сарын 25

Энэтхэг, Карнатака, Мундгод, 2014 оны 12 дугаар сарын 25 – Мундгодын нөгөө захад орших Төвөдийн өөр нэгэн сууринд байрлах Брайбун Гомангийн монгол оюутнуудын нийтийн шинэ байрны нээлтийн ажиллагаанд уригдсан Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Лам өглөө эртлэн Гандан Жанзэ хийдээс хөдөллөө. Тэрээр зам зуураа хоёр ч газарт саатан морилов.

Эхлээд тэрээр Гандан Лачи хийдэд түр саатсан ба түүнийг үүрэгт ажлаа эрхэлж байгаа хамба нар угтан уулзсан байна. Сүмийн хойморт залсан бурхдад Дээрхийн Гэгээнтэн мөргөн залбираад, зул өргөв. Сахиус залсан дуганд богд Зонховын сургаалийн уламжлалт хамгаалагч сахиус болох Дармарагчад шинэ хуяг өргөсөн ажээ.

Дээрхийн Гэгээнтэн дараа нь Брайбун Лачи-д мориллоо. Лам хар, хөгшин залуу хүмүүс Дээрхийн Гэгээнтнийг харахаар зам дагуу эгнэн зогссон байв. Тэрээр гол дуганд орон, бурхадын өмнө залбирч мөргөөд, дараа нь сахиусны дуганд орж, богино залбирал үйлдлээ.

Дээрхийн Гэгээнтэн монгол оюутнуудад зориулсан шинэ байранд ирээд, дурсгалын самбарыг нээснийхээ дараа тагтан дээрх суудалд заларсан байна. Одоогийн байдлаар Монголын өнцөг булан бүрээс, түүнчлэн Өвөр Монголоос нийтдээ 400 оюутан Гоман дацанд сурч байгаагаас энэ шинэ байранд 200 оюутан байрлах боломжтой байгаа ажээ. Лам хар хүмүүст хандан,

“Бидний төвөдүүд цагаачлан амьдарч байна, харин монголчууд та бүхэн тусгаар тогтнолоо сэргээж чадсан. Бид цагаачдын сууриндаа сургалтын байгууллагаа дахин байгуулж чадсанаар, мөн та бүхэн эрх чөлөөтэй зорчих эрхтэй болсноор энд ирж суралцах боломж та бүхэнд нээгдсэн. Төвөдийн нэгэн адил Монгол орон буддын уламжлалт орон бөгөөд коммунист дэглэмийн үед ч та бүхэн сүсэг бишрэлээ хадгалж чадсан, тусгаар тогтнолоо дахин сэргээсний дараа шашнаа улам хөгжүүлэх боломжтой болсон. Монголын элчин сайд, ивээн тэтгэгчид, лам хуврагуудын эцэг эхийн өмнө энэхүү оюутны байрыг нээж байгаадаа би баяртай байна. Та бүгдэд халуун мэндчилгээг дэвшүүлье” хэмээн Дээрхийн Гэгээнтэн хэлэв.

Төвөд, Монголын аль аль нь 20 гаруй жил уйгагүй суралцах зарчим бүхий Наландагийн уламжлалыг баримталдаг хэмээн тэрээр нэмж өгүүлэв. Энэ уламжлалын гол онцлог нь учир шалтгааны ухаанд оршино хэмээн тэр хэллээ. Энэ үед Дээрхийн Гэгээнтэнд Монголын уламжлалт идээ болох гүүний айраг барихад тэрээр инээмсэглэсээр уув. Бурхан Багшийн сургааль умардаас умард руу шилжинэ хэмээн зөгнөж бичсэн судрын талаар тэр өгүүллээ. Зарим хүмүүс эхний умард нь Төвөд, дараагийн умард нь Монгол хэмээн тайлсан байдаг. Төвөдийн Дашичил болон Гүмбүмд, түүнчлэн Гурван гол хийд болон Дашлхүонбод олон монгол лам ирж суралцаж байсан ба тэд бараг бүгдээрээ уйгагүй чармайн сурдаг байсан ажээ. Дээрхийн Гэгээнтэн хэд хэдэн нэрийг дурдсан ба түүний ном хаялцахад тусалдаг, Дээрхийн Гэгээнтний сурах үйлст тус дэм болдог, Мадхьямака үзэл санаанд үнэнч нэгэн, эрдэмтэн Ойдүвцогниг онцгойлон дурсаж ярив.

“Дэлхий дээрх олон шашны дотор буддизм нь учир шалтгааны үүднээс судлан шинжилдгээрээ онцгой” хэмээн Дээрхийн Гэгээнтэн хэлэв. “Наландагийн уламжлалыг би Бурхан Багшийн сургаалийн бидэнд хамгийн ойр байгаа цогц мэдлэг гэж боддог. Түүнд сэтгэл хийгээд сэтгэл хөдлөлийн мэдлэг багтдаг бөгөөд энэ мэдлэг монголчууд болон төвөдүүд төдийгүй нийт хүн төрөлхтөнд тустайгаас гадна дэлхийн эрдэмтдийн сонирхлыг ихээхэн татаж байна. Гэхдээ энэ мэдлэгийг хадгалан авч үлдэх ганц гарц нь судлах, хэрэгжүүлэх явдал мөн. Та бүхэн сурах зорилгыг өвөртлөн, урт замыг туулж энд, Энэтхэгт ирсэн учраас сайн хөдөлмөрлөх хэрэгтэй. Сургуулиа дуусгаад зарим тань энд багшлахаар үлдэж, зарим тань нутаг руугаа буцах буй заа.”

Гомангийн хувилгаан Ело ринбучигийн санаачилгаар Монгол оюутнуудын байрнаас холгүй газарт байгуулсан бясалгалын төвийн нээлтэд дараа нь Дээрхийн Гэгээнтэн оролцлоо. Ело ринбучи нь Оросын Холбооны улсын бүрэлдэхүүнд байдаг монгол угсаатны нэг улс болох Буриадын Улаан-Үд хотноо байнга оршин сууж, багшилдаг ажээ. Дээрхийн Гэгээнтэн тууз хайчлах ёслолд оролцоод, номын санд орлоо.

Дээрхийн Гэгээнтэн Гандан Жанзэ хийдэд буцаж морилон, ‘Гэтлэхүйн Гарын Авлага’ номын тайлбарыг үргэлжлүүлсэн байна.

“Аливаа номыг зааж эхлэхийн өмнө Бурхан Багшийн магтаалыг уншдаг заншил байдаг бөгөөд энэ дамжлагыг би Хүннү Лама ринбучигаас авсан. Тэр шууд л хэд хэдэн бүтээлээс уншдаг байсан бол би тэгэж хараахан чадахгүй байна. Би гагцхүү Нагаржуна гэгээний ‘Билгүүний Үндэс’ номноос аврал одуулах эхний хэсгийг уншиж чадах бөгөөд үүнийг би сэрсэн даруйдаа, эсвэл унтаж чадахгүй байгаа үедээ уншдаг” хэмээн тэр хэлэв.

Ламримын бүтээл нь өдөр тутмын бэлтгэл зан үйл, тухайлбал өрөөгөө цэвэрлэх, бурхан тахилаа байрлуулах, өргөл өргөх, биеэ бэлтгэх, сэдэл төрүүлэх зэрэг зөвөлгөөг өгсөн байдаг. Ёс зүй, төвлөрөл, билгүүн гэсэн гурван ухагдахуун нь шашны бусад уламжлалд, ялангуяа Энэтхэгээс үүсэлтэй шашинд байдгийг Дээрхийн Гэгээнтэн тэмдэглэв. Буддизмд энэ гурван үйл нь хоосон чанарын ойлголтоор чанаржсан бөгөөд тэдгээрийг бид “гурван суртгаал” хэмээн нэрлэдэг. Буддистууд удаан хугацааны турш тэдгээр үйлийг хэвшүүлэх, хэдий хугацаа шаардагдана төдий чинээгээр цаг заваа зориулах шаардлагатайг тэрээр зөвлөлөө. Үүнийг тэр бодитой, амьдралд ойр байна гэсэн утгатай хэмээн тайлбарлав.

Үдийн зоогийн дараа эргэж ирээд, Дээрхийн Гэгээнтэн Өрнийн орнуудаас ирсэн хүмүүс рүү хандан, Зул сарын баярын мэнд хүргээд, Зул сарын баялаг оройн хоолноос хоцорч байгааг нь шоглон сануулав. Тэрээр “Гэтлэхүйн Гарын Авлага” бүтээлийг үргэлжлүүлэн уншлаа. Сонгодог бүтээлүүдэд бичигдсэнээс өөр ид шидийн хүч байдаг гэж төсөөлбөл тэр нь алдаа болно гэдгийг хэлэв. Өөр ямар ч шид байхгүй гэдгийг богд Зонхов хэлсэн байдаг. Бидний хийх ёстой зүйл бол сонгодог бүтээлүүдийн агуулгыг судлах, судалж мэдсэнээ зам мөр болгон хэрэгжүүлэх явдал юм. Зүрх сэтгэлийг өөрчилж байгаа нь жинхэнэ шид мөн.

“Энэ гурван гол хийдэд та бүхэн 20 жил, түүнээс ч олон жил ном үзэж байгаа ч, сонгодог ном судруудад бичигдсэн зүйлсээс өөр нууц номлол байхгүйг харж байгаа. Өнгөрсөн зуунд олон шавь дагуулсан Жодын их багш байсан. Улмаар түүний үйлдэл гурван гол хийдэд нөлөөлж эхлэхэд Тонбон ринбучи ихэд шүүмжлэлтэй хандсан байна. Эцэст нь 13 дугаар Далай Лам гэлүгба урсгалын том мяндагтнуудыг шалгаруулах, сонгох хатуу тогтолцоог буй болгожээ. Шинэ тогтолцооны шалгуурыг давсан анхны хүмүүсийн нэг нь Гандан Ширээт Еши Ванду байсан байна.”

Богд Зонхов эх бүтээл буюу Энэтхэгийн зохиолуудын нэрийг байнга дурддаг байсныг Дээрхийн Гэгээнтэн сануулав. Тэр Наландагийн 17 их бандида нарт зориулан зохиосон магтаалдаа түүнд хүндэтгэл үзүүлсэн хэмээн хэллээ. 16 архадыг магтан дуулах заншил хэдийгээр тогтсон ч, 17 маха бандида нарын хувь нэмэр шууд үр өгөөжөө өгдөг гэдгийг тэр тэмдэглэн хэллээ. Дээрхийн Гэгээнтний магтаалдаа бичсэн Хоёр Үнэнийг ойлгоход тэдний бүтээлүүд тусална.

“Бид бол Наланда уламжлалыг залгамжлагчид, өнөөдөр энэ сүм хийдэд сурч байгаа та л энэ уламжлалыг цаашид авч явах болно. Хэрвээ энэ уламжлал энд унтарвал тэр бүрмөсөн устана” хэмээн Дээрхийн Гэгээнтэн хэллээ.

Маргааш номын айлдвар үргэлжлэхийн хамт Дээрхийн Гэгээнтэн Энэтхэгт ном айлдаж эхэлсний 55 жилийн ой тохиох ба түүнд урт наслахын ерөөл айлтгана.