Дарамсалад Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Ламд зориулж урт наслахыг бэлэгдсэн даншүг ёслол үйлдлээ

2015 оны 11 дүгээр сарын 4

Энэтхэг, Химачал, Дарамсала. 2015.11.04 – Дарамсал хотод өнгө өнгийн дарцаг, цэцэгс алагласан Тэгчэнчойлин хийд болон Зүглагхан дуганд Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Лам ёслолын бүрээ үлээсэн бараа бологч лам нарын хамт хүрэлцэн ирэв. Дээрхийн Гэгээнтэн цугларсан 7000 хүмүүсийн дунд буй нөхөдтэйгээ инээмсэглэн мэндчилсний дараа Бурхан Багшийн дүрийн өмнө мөргөл үйлдэж сэнтийндээ заларлаа. Урт наслахыг бэлэгдсэн даншүг ёслолын үйл ажиллагааны бэлтгэл ажлын үеэр цугларсан олон мөргөл залбирал үйлдэж алдарт Наландагийн 17 бандидад зориулсан магтаал, Жанрайсиг бурханы залбирал болон Дарь эхийн тарни уншиж байв.

“Өнөөдөр “гучин гурван тэнгэрийн орон”-д Бурхан Багш өөрийн эхдээ ном айлдаж диваажинд төрөл авахуулаад бууж ирсэн баярын өдөр юм” хэмээн Дээрхийн Гэгээнтэн яриагаа эхлэв. “Энэ баярыг пали сурвалжийг баримтлагчид мөн тэмдэглэдэг. Бархам Ронбо, Бархам Цоншо, Тиндогийн оршин суугчид болон болон Хам мужийн Төв гүйцэтгэх хороо даншүгийн ёслолыг үйлдэхээр шийдвэрлэжээ. Өнөөдөр сайн өдөр тохиож байгаа учраас би бас та бүхэнд урт наслахад зориулсан хариу бэлэг барихыг хүсч байна. Энд энэ баярыг зохион байгуулагчидын төлөөлөгчид, Гималай бүс нутгийн болон Дарамсалагийн оршин суугчид, түүнчлэн уламжлалт Христийн шашинтай орны зочид цугларчээ. Зочдын дунд ойрын өдрүүдэд бидэнтэй хамтран конференц хийх Америкийн бизнес эрхлэгчдийн институтын гишүүд байна. Тэдний хувьд энэ төрлийн ёслолын ажиллагааг анх удаа харах гэж байна.”

Дээрхийн Гэгээнтэн цааш нь,уламжлалын дагуу Төвдийн лам хуваргууд сахилга батын дүрэм болох винайг мөрддөг ба сэтгэлийн нэгэн үзүүрт төвлөрөл болон юмсын мөн чанарыг таньсан билиг билгүүнд суралцдаг гэв.Төвдийн буддизм буддын бүх уламжлалд ерөнхий хамааралтай гэгээрлийн 37 зүйлийн тухай сургаалийг өөртөө нэгтгэсэн байдаг .Санскрит сурвалжийг төвдийн буддизм өвлөж авсан онцлох шинж бол –хоосон чанарыг таньж мэдэх саруул ухаанд суралцах, мөн бодь сэтгэл, зургаан барамидыг хөгжүүлэх явдал юм. Дээрхийн Гэгээнтний айлдсанаар бол энэ бүгдийн хамгийн гол нь бусдад туслах явдал ажээ.

Дээрхийн Гэгээнтэн үргэлжлүүлэн, ерөнхий сургаалиас гадна ухамсарын янз бүрийн түвшний онцгой тайлбарууд бас байдгийг онцлов. Жишээлбэл, ердийн сэрүүн үед мэдрэхүйн эрхтнүүдийн тусламжаар юмсыг таньж мэдэх явц давамгайлдаг ба энэ нь бүдүүн түвшинд үйлдэгддэг, харин унтаж байхад болон зүүдлэхэд ухааны нарийн түвшин давамгайлж, гүн нойронд ухамсар бүр илүү нарийсдаг бөгөөд ухаан алдсан үед илүү нарийн түвшиний ухамсар гардаг байна. Ингээд хамгийн нарийн ухамсар үхлийн үед гардаг.Дээрхийн Гэгээнтэн дурдахдаа, буддын зарим лам нар клиник ухлийн дараа ч ухамсарын хамгийн нарийн түвшинд орж чаддаг ба үхэх үеийн бясалгалыг амжилттай хийж чаддаг. Энэ үед биед нь үхжилт явагддаггүй байна.Орчин үед эрдэмтэд энэ үзэгдлийг судалж байгаа талаар ярьлаа.

Дээрхийн Гэгээнтэн буддын философыг сонирхдог хиндү шашны свами-тай саяхан уулзаж ярилцахдаа өмнөх амьдралуудаа санадаг хүмүүс бол иймэрхүү зүйл байдгийн тод жишээ мөн гэж нэгдсэн дүгнэлтэнд хүрснээ хүүрнэв. Тэрээр “Бид оюун санааны дээд хөгжилд хүрэхийн тулд маш нарийн ухамсарыг эзэмших дадлага хийдэг. Төвөдүүд энэ дадлагыг зохиогоогүй бөгөөд бид өөрсдийн энэтхэг багш нараасаа өвлөж авсан.” гэж ярьлаа.

Дээрхийн Гэгээнтэн цааш нь, санскрит уламжлалыг дагадаг буддын шашинтай орнууд билиг билгүүний сургаалийн товч “Билгүүний Зүрхэн” судрыг унших ёс тогтсон. Гэхдээ төвдийн буддизмд Бурхан Багшийн билиг билгүүнийг номлосон сурвалжууд илүү ихээр хадгалагдаж үлдсэнээс гадна Нагаржуна болон түүний шавь нарын бичсэн тодорхой тайлбарууд ч хадгалагдан үлдсэн юм. Энэ нь Төвөдүүдийн “их багш” гэж нэрлэдэг ловон Шантаракшита гэгээний их гавьяа юм. Чухамхүү тэрээр л Төвөдөд Энэтхэг эрдэмтдийн ном сургаал дэлгэрэх уламжлалыг үндэслэсэн аж. Түүнчлэн тэрээр төвөдүүдийг буддын энэтхэг зохиолыг төвд хэлэнд орчуулахыг дэмжиж, түүний ачаар манай төвөдүүд төрөлх хэл дээрээ буддын гүн ухаанд суралцах боломжтой болсон. Ловон Шантаракшита өмнө нь Наланда хийдийн сургалтанд нарийн ханддаг байсан нэгэн бөгөөд үүний дүнд төвөдүүд буддын гүн ухааны сургаалийн бүрэн уламжлалыг эзэмшигчид болсон юм." хэмээн айлдав.

Мөн тэрээр Бурхан Багшийг өвчнийг оношилж, эмийн жор бичдэг эмчтэй жишсэн нь Бурхан Багшийн сургаалын хамгийн гол нь бусдыг аз жаргалаа олоход нь тусалж байж л өөрөө аз жаргалтай болно гэсэн санаа гэдгийг тайлбарлалаа. “Мунхагийг даван туулах шаардлагатай. Бурхан Багш мунхаг ухааныг бүрэн төгс арилгах хэрэгтэй гэж номлосон байдаг. Бид гүнзгий эрэгцүүлэн бодох чадваргүй, мунхагаас үүдэлтэй асар их буруу төсөөллийн атганд байдаг. Бид юмсын гаднах харагдах байдалтай л их зууралдаж байна. Ингэснээрээ аливаа юмс өөр хоорондоо харилцан хамааралгүй оршиж буй мэт санадаг.”
Дээрхийн Гэгээнтэн өөрийн найз америкийн сэтгэл засалч Аарон Бекийн ярьсан, сөрөг сэтгэл хөдлөлийн үед нөхцөл байдал ямар байдаг талаар ярьсан яриаг эш татлаа. Бид хэн нэгэнд уурласан үедээ түүнийг 100% буруутай гэж хардаг, гэтэл энэ сэтгэл хөдлөлийн 90% нь ердөө бидний өөрсдийн төсөөлөл ажээ.

“Хэдий чинээ юмсын мөн чанарыг ойлгох тусам төдий чинээгээр түүний ганцаар бие даан оршиж буй гэдэгтэй зууралдах нь багасана гэж Дээрхийн Гэгээнтэн тэмдэглэв. Түүнээс гадна, та нар юмсын хамааралгүй байдалд ямар их хүчтэй татагдаж байгаагаа ухаарч ойлгох хүртлээ оюун санааны замаар тууштай урагшилж чадахгүй. Тийм учраас Бурхан Багшийн мунхаг ухааныг бүрэн төгс арилгах хэрэгтэй гэж айлдсан нь сөрөг сэтгэл хөдлөлтэй тэмцэхийг хэлж байгаа юм. Үүний эхний шат нь сэтгэл төвлөрөл болон ёс суртахуун юм.

Дээрхийн Гэгээнтэн хэлэхдээ, өнгөрсөн үед ихэнхи төвөдүүд бурханы шашинд сохроор сүжиглэж, итгэж, найддаг байсан бол боловсролыг дээдэлж буй өнөө цаг үед буддын сургаалийн хосгүй онцлог шинжүүдийг ойлгож, дотоод учир шалтгааныг нь мэдэх нь маш чухал байна гэв. Тэрээр буддын гүн ухааны “Илт Онохуйн Чимэг” шастирыг судлах хэрэгтэй гээд хэрхэн судлах талаар “Энэ ном нь юмсын мөн чанарыг хэрхэн тайлбарласан байна, ил утга нь юу байна, ямар далд утгатай байна” гэх зэргээр судлах хэрэгтэй гэв. Мөн Бурхан Багшийн айлдсанчлан алтны дархан алтыг хэрхэн шалгадаг шиг түүний үгийг задлан шинжлэх нь маш чухал юм. Шалгаад, судлан шинжлээд өөрийнхөө туршилтыг явуулах хэрэгтэйг санал болголоо.

“Энэ бодлын үүднээс би орчин үеийн эрдэмтэдтэй ярилцлагаа эхлүүлсэн юм гэж Дээрхийн Гэгээнтэн үргэлжлүүлэв. “Буддын гүн ухаан нь логик сэтгэлгээн дээр үндэслэдэг. Төвөд хүмүүс бид бүрэн ёсоор бахархаж болох мэдлэгийг өвлөн авсан. Би бусдыг Буддизмд ор гэж уриалж байгаа юм биш, гэхдээ жишээлбэл сэтгэл зүйн салбар дахь бидний мэдлэг хүн төрөлхтний бүх сайн сайханд үнэлж баршгүй хувь нэмэр оруулж болох юм. Бусдын төлөө санаа тавих Бурхан Багшийн зөвлөгөөг дагах эсэх нь бидний өөрсдийн сонирхол боловч энэхүү зөвөлгөө нь хүн бүрт маш их ашиг тустай билээ. Хэрэв бид өөртөө хэтэрхий их анхаарахын оронд бусдад санаа тавих, мунхаглахын оронд саруул ухааныг сөргүүлж тавих юм бол бол энэ нь буян болох бөгөөд үүний төлөө урт наслахад харамсах зүйлгүй. Гэвш Бодова, “хэрэв та бусдад зөвхөн гай болж хор учруулдаг бол амьдрал чинь богино байсан нь дээр” гэжээ.
Дараа нь Дээрхийн Гэгээнтэн цугларсан олонд бодь сэтгэл үүсгэх ёсыг үйлдсэний дараа Цагаан Дарь Эхийн насны авшиг хайрлалаа. Төгсгөлд нь Намжал дацангийн хамба лам Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Ламд даншүг өргөсөн юм. Даншүг өргөх ёслолыг зохион байгуулж байгаа эрэгтэйчүүд болон эмэгтэйчүүд, өндөр настнууд болон балчир хүүхдүүд баяр баясгалантайгаар даншүг өргөх ёслолд оролцож байлаа.

Дуган дотор болсон урт наслах ёслолын дараа хашаанд бас нэгэн ёслол болов. Баруун талд Бархам Цогшо нутгийн иргэд Дээрхийн Гэгээнд өөрсдийн талархалын тэмдэг болгож бэлэг барихыг хүсч буйгаа зарлав. Цогшо Шавдүн ринбочэ Дээрхийн Гэгээнтний эрхэм чанаруудын магтаалыг уншиж сонсгов. Тэрээр цастын орны ард иргэд болон Жанрайсиг бурханы онцгой холбоог дурдаж, Төвөдийг удирдах төрийн болон оюун санааны удирдлагыг өөртөө хүлээсэн агуу V Далай ламын тухай, мөн Амдо нутагт XIV Дээрхийн Гэгээнтэн төрсөн тухай дурдав.
Магтаалд Дээрхийн Гэгээнтний Шүгдэнг шүтэх хор хөнөөлийн талаар тайлбарлаж таниулсанд талархаж буйгаа илэрхийлжээ. Тэрээр Шүгдэнг тахин шүтэхгүй байх нутгийн иргэдийн амлалтыг онцлон дурьдав. Мөн Ринбочэ цааш нь эх нутагтаа эрх чөлөөтэй эргэн очих талаар залбирч буйгаа дурьдаад хэзээ нэгэн цагт Дээрхийн Гэгээнтний сургаалыг эх нутагтаа сонсоно гэж мөрөөддөгөө нэмж хэлэв. Дараа нь Дээрхийн Гэгээнд V Далай ламаас эхлэн бусад Далай лам нартай Бархам Цогшогын иргэд хэрхэн харилцаа холбоотой байсан түүхийг өгүүлээд Аюуш хийгээд Бурхан Багшийн дүртэй алтан медаль гардуулсан юм.

Харин Бархам Ронбо нутгийн оршин суугчид өөрийнхөө ээлжинд Дээрхийн Гэгээнтэнд Дамма-гийн алтан хүрдийг бэлэглэв.Түүнчлэн тэд Шүгдэнг шүтэхгүй байхаа амлаж Төвөдөд буй нутаг нэгтнүүддээ үлгэр дуурайл болж тэднийг Шүгдэн шүтэхээс татгалзуулахын төлөө чармайж буйгаа нэмж хэлэв.

Дараа нь Цогчо группынхан “гурван цагийн Бурхад-Лам” хэмээх дуу, үндэсний бүжгээ бүжив.
Дээрхийн Гэгээнтэн өөрийнхөө зүгээс 1959 он хүртэл болон түүнээс хойш, цагаачлах үед ч уг нутгийн ард иргэд болон түүний хооронд тогтсон сэтгэлийн холбоо бат бэх байсаар байна гэдэгт итгэж байгаагаа хэлэв. “Хамгийн чухал нь бидний хооронд хүчтэй үйлийн үрийн холбоо байгаагүй бол Гүмбүмийн ойролцоох тосгоны бяцхан хүү Төвөдийн удирдагч болохгүй байлаа." гэв.

Та бүхэн Шүгдэнг тахин шүтэх талаар болон манай зарим нутаг нэгтнүүд одоог хүртэл энэ үйлийг хийсээр байгаа тухай дурдлаа, гэхдээ тэднийг буруутгах хэрэггүй. Одоогийн Далай Лам ч Шүгдэнг шүтэж байсан шүү дээ. Би Шүгдэн шүтэхийг анх Дромод 1950 онд эхлүүлсэн бөгөөд 1970 он хүртэл үргэлжлүүлэн шүтсэн. Шүгдэнг гэлүгба урсгалын гол сахуисын нэг гэж ярьдаг байсан. Тэр үед зарим лам нар үүнийг зөвшөөрдөг ч зарим нь үгүйсгэдэг байлаа.
Өнөөдөр Шүгдэнг дэмжигчид миний эсрэг хүчтэй эсэргүүцэж байна. Тэд намайг хуурамч Далай лам гэдэг. Тэд намайг лалын шашинтан бөгөөд төвөдүүд намайг дэмжих хэрэггүй гэж ятгадаг. Өөрөөр хэлбэл тэд надад хувийн зүгээсээ тааламжгүй хандаж дайсагнаж байх шиг байна. Миний зүгээс би өдөр бүр хоосон чанарыг бясалгах, бодь сэтгэлийг хөгжүүлэхэд чиглэсэн дадлага байнга хийдэг учир тэдэнд уурлан хорсох зүйл огтхон ч алга.

Шүгдэнг шүтэж эхлэхэд надад эргэлзээ төрж байсан.Тийм учраас би бараг 400 жилийн турш үргэлжилсэн энэ түүхийг өөрөө судалж эхэлсэн юм. Би янз бүрийн аргаар судалж үзсэн. Эцэст нь миний Шүгдэнг шүтсэн явдал буруу байсныг ойлгосон юм. Бодит үнэн надад нээгдэж эхлэнгүүт би болихоор шийдсэн. Түүнчлэн надад тодорхой болсон зүйлийн талаар бусдад ярих ёстойг өөрийн үүрэг гэж үзэж байна. Гэхдээ миний үгийг сонсох эсэх нь хүмүүсийн өөрсдийн хэрэг мөн.”

Дээрхийн Гэгээнтэн анх 16 насандаа Төвөдийн төлөө хариуцлага хүлээсэн болон тэр үес хойш үйл явдал хэрхэн өрнөсөн талаар товчхон ярив. 1959 онд Төвөдөөс Энэтхэг рүү дүрвэсэн тэр үеийн үйл явдлыг хөндөхдөө өнөөдөр XXI зуунд хорвоо ертөнц өөрчлөгдсөн энэ үед төвөдийн асуудлыг харилцан ашигтай зохицуулах нь төвөдийн ч, хятадын ч ард түмэнд ашигтай тусна гэв.
“1959 онд эх орноо орхин гарсан төвөдүүд улам л багассаар байна, гэхдээ гадаадад төрсөн залуу үе сэтгэлийн хатуу чандаа алдахгүй байна. Бууж өгөлгүй цаашлах нь чухал. Даши Дэлэг».